Cognitieve en Executieve functies
Onder cognitieve en executieve functies worden verschillende (denk)vaardigheden verstaan die een grote invloed hebben op het maken van keuzes, leergedrag en gedrag in het algemeen. Al met al zijn dit belangrijke vaardigheden om goed te kunnen leren.
Cognitieve Functies
Cognitieve functies worden gezien als de bouwstenen van het denken. In de leertheorieën van Piaget en Vygotsky wordt er veel waarden gehecht aan de ontwikkeling van de cognitieve functies. Ondanks dat onderzoekers het nog niet eens zijn over de samenstelling van de cognitieve functies zijn er wel veel overeenkomsten te vinden. Het model van Van Doorn (2013 en 2018) worden 22 cognitieve functies in een omgekeerde piramide geplaatst (figuur 1). De ontwikkeling van deze functies verloopt van onder naar boven.
Taken (op school, thuis of in een spel) vragen vaak meerdere cognitieve functies. Hoeveelheid van de cognitieve functies die worden aangesproken zegt wat over de complexiteit van de taak. Bij het inzetten van de cognitieve functies kan er in verschillende fases een zwakte zitten:
Opnamefase: in deze fase gaat het om de verzameling van informatie en het toekennen van betekenis.
Verwerkingsfase: in deze fase worden er relaties gelegd met al bestaande kennis. Problemen ontstaan hier doordat strategieën, beschikbare gegevens of aanwijzingen niet goed worden gebruikt.
Weergevingsfase: in deze fase gaat het om het communiceren van de uitkomst. Hierin worden fouten gemaakt met het ordenen van de gedachten met betrekking tot de boodschap of bij het uitvoeren van de boodschap.
Executieve Functies
Executieve functies Executieve functies zijn processen die zich in het hoofd afspelen bij het leren en werken en zijn de voorwaarden voor het leren en werken. Kinderen met zwakke executieve functies zullen vaak voor hun cognitie- en intelligentieniveau onderpresteren. Om dit op te vangen is het daarom van belang dat deze kinderen worden ondersteund in het ontwikkelen van hun executieve functies. Over de samenstelling van de executieve functies zijn de meningen verdeeld. Grofweg kunnen we deze vaardigheden in drie grote groepen verdelen:
Lijst van diensten
- Aan het werk blijven:
Lijstitem 1
Inhibitiecontrole, emotieregulatie, volgehouden aandacht, metacognitie, doelgericht doorzettingsvermogen en taakinitiatie.
Hierbij gaat het vooral over zelfcontrole tijdens het werken. Door na te denken voordat je iets doet, (inhibitiecontrole) kan de situatie goed beoordeeld worden en het gedrag of het antwoord daarop worden aangepast. Ook de emotiecontrole heeft invloed op het gedrag: dit besef is belangrijk om gedrag te controleren. Bij het (zelfstandig) werken is het belangrijk dat er niet veel tijd verloren gaat aan het beginnen (taakinitiatie) en dat er tijdens het werk de aandacht bij het werk blijft en afleidingen worden genegeerd (inhibitiecontrole). Daarnaast moeten leerlingen hun doel voor ogen kunnen houden om (met tegenslagen te leren omgaan) niet bij een tegenslag te stoppen. Verder worden in deze groep functies gereflecteerd: hoe is er gewerkt en wat er is gedaan?
- Hoe gaat het werken:
Lijstitem 2
Planning, organisatie, timemanagement
Dit zijn vaardigheden die op macro- en microniveau kunnen worden toegepast. Op macroniveau kan er gedacht worden aan het plannen van de week, het opruimen van de kamer of kast, etc. Op microniveau gaat het om het plannen van een opdracht of som en het organiseren van de informatie en gedachte.
- Cognitieve processen:
Lijstitem 3
Werkgeheugen en flexibiliteit
Deze processen gaan om het vasthouden en verwerken van informatie tijdens het werken (werkgeheugen) en het wisselen tussen verschillende strategieën, regels en taken (flexibiliteit).
De ontwikkeling van cognitieve en executieve functies
De ontwikkeling van de executieve functies Iedereen is geboren met de potentie om cognitieve en executieve functies goed te ontwikkeling. Hoe deze functies zich uiteindelijk ontwikkelen hangen af van ervaringen in de kindertijd en adolescentie. Vooral de ontwikkeling die kinderen in hun vroege kinderjaren doormaken zijn belangrijke bouwstenen voor vaardigheden van later. De ontwikkeling van de executieve functies beginnen direct na de geboorte. Tussen het derde en vijfde levensjaar maakt de ontwikkeling een grote groei door. Na deze periode gaat deze groei, in mindere mate, door tot ongeveer een jaar of 29 waarna de executieve functies langzaam afzwakken. In principe heeft elke kind de mogelijkheid om executieve functies te ontwikkelen. Het verschil in de uiteindelijke ontwikkeling hangt van een aantal factoren af in de ontwikkeling van kinderen. Vaak kan er geen oorzaak voor de zwakke executieve functies gevonden worden. In sommige gevallen kan de oorzaak gevonden worden in (leer)problemen, zoals ASS, dyslexie of AD(H)D. Ook tegenslagen in de opvoeding en kindertijd, zoals het verliezen van een of beide ouders, verwaarlozing en misbruik, een chaotische en onvoorspelbare omgeving en het behoren tot een lage sociaaleconomische klasse vergroten de kans op zwakkere executieve functies. Een regelmatige en voorspelbare opvoeding en een stimulerende omgeving hebben een positieve invloed op de ontwikkeling.
Bronnen
Center on the Developing Child at Harvard University. (2011). Building the Brain’s “Air Traffic Control” System: How Early Experiences Shape the Development of Executive Function. Opgehaald van Center of the developing child Harvard University: http://46y5eh11fhgw3ve3ytpwxt9r.wpengine.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/2011/05/How-Early-Experiences-Shape-the-Development-of-Executive-Function.pdf
Cooper-Kahn, J., & Foster, M. (2014). Een praktische gids voor leerkrachten Executieve Functies Versterken op School. Amsterdam: Hogrefe.
Dawson, P., & Guare, R. (2010). Executieve functies bij kinderen en adolecenten, een praktische gids voor diagnose en interventie. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers.
Diamond, A. (2014, juli 07). Executive Functions . Opgehaald van NCBI.NIH: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4084861/
Kroesbergen, E. H., Ven, S. H., Kolkman, E., M., Luit. J. E, H. v., & Leseman, P. P. (2009). Executieve functies en de ontwikkeling van (voorbereidende) rekenvaardigheid. Opgehaald van pedagogischestudien.nl: http://pedagogischestudien.nl/download?type=document&identifier=61639